Axuda internacional: a quen beneficia a caridade?

O desenvolvemento mundial precisa dunha colaboración internacional. A pregunta é: quen debe levar a cabo a financiación, o sector público ou o sector privado?

Nun primeiro momento, as empresas privadas e outros axentes non gobernamentais, estaban chamados a desempeñar un papel importante, pero secundario no desenvolvemento internacional. Pero ademais, a influencia do socialismo en rexións tercermundistas e a súa idea de que a libre empresa era cómplice do colonialismo e do imperialismo, sementaba a desconfianza fronte ao mundo dos negocios.

Non obstante, os tempos cambiaron. A partires de 1982, coa crise da débeda, adoptáronse políticas dirixidas a dar ao mercado, e non ao Estado, o papel preponderante en detrimento do sector público. Desta maneira, as empresas privadas adquiriron un papel protagonista como “motores” do desenvolvemento e do crecemento do Terceiro Mundo.

               Polo tanto, desde mediados dos anos noventa, as empresas privadas, así como institucións bancarias, contribuíron en gran medida tanto á financiación como a posta en marcha proxectos de desenvolvemento internacional, baixo o convencemento de que os axentes privados eran máis eficaces que os públicos, á hora de favorecer o crecemento e reducir a pobreza. Así, a súa acción adoptou dous procedementos: a creación de carteiras de inversión polos bancos, e a inversión directa por parte das multinacionais. Estas dúas formas de inversión, fóronse incrementando nos últimos vinte anos de forma exponencial, malia as interrupcións causadas polas crises financeiras, como a crise asiática de 1997 ou o crac bursátil do 2008, ao cal aínda nos enfrontamos na actualidade.

Se ben é certo que algúns partidarios desta estratexia, como é o caso do Fondo Monetario Internacional, recoñecen que a inversión internacional privada foi moi volátil e que moitas veces se esquece dos países subdesenvolvidos, tamén afirman que a responsabilidade recae nestes países pola súa falta de “bo goberno”, máis que da especulación e da visión a curto prazo. Así, os países prestatarios presionan para que se impoñan regras que favorezan a transparencia, a imputabilidade, a moderación fiscal, etc.

               Obviamente existen diversas opinións acerca do asunto. Mentres que os defensores da inversión ven nesta forma de filantropía o motor do desenvolvemento, o certo é que as  consecuencias son obvias (http://www.elpais.com/articulo/Comunidad/Valenciana/cooperacion/coartada/elpepuespval/20110312elpval_15/Tes).

Estes supostos filántropos verdadeiramente benefícianse das pobres condicións laborais e dos baixísimos salarios dos países en desenvolvemento, causan ademais graves danos ao medio ambiente e  nalgunha ocasión conceden apoio a rexímenes que non respectan os dereitos fundamentais. É dicir, a filantropía das empresas, con todos os seus proxectos caritativos sobre todo nas esferas da sanidade e da educación, non é máis que un intento de crear unha imaxe corporativa que reflicta valores compartidos cos consumidores e non o benestar do país en cuestión. Moitas multinacionais que din axudar desinteresadamente a estes países, abusan deles. Exemplo disto é a multinacional NESTLÉ, que en varios países do Terceiro Mundo animaba ás nais a non dar o peito aos seus meniños repartindo nunha primeira fase leite en polbo e potitos gratis. Ao cabo dun tempo, as mulleres, ao quedarse sen leite, terminaban por botar man destes produtos e a falta de medidas hixiénicas fixo o resto. Desta maneira, segundo a OMS, 1’5 millóns de nenos morren anualmente por beber leite en polbo mesturada con auga non potable. (http://www.solidaridad.net/vernoticia.asp?noticia=936).

A estes feitos debemos engadir ademais que as empresas privadas non teñen porque render contas, e menos ás poboacións locais, senón que só aos seus accionistas, quenes ante todo queren obter o seu máximo beneficio.

Polo tanto, parece lóxico pensar que se dito sector o que busca é o beneficio propio, a súa caridade trátase dunha filantropía ou é unha auténtica estratexia de relacións públicas? Desde logo, para min a resposta volve a ser evidente. O sector privado emprega esta suposta filantropía para ofrecer unha imaxe que reflicta valores éticos e morais que tanto lle parecen gustar á sociedade de hoxe.

Pero, por que o sector público se queda máis á marxe do asunto? Certamente celebráronse conferencias para potenciar a axuda pública como a Conferencia Internacional sobre a Financiación do Desenvolvemento en Monterrey en 2002, coa que se pretendía chegar a un consenso no que se reafirmara a importancia da APD (axuda pública ao desenvolvemento) e se recordara aos países industrializados o seu compromiso de aportacións para tal fin. Posiblemente nos tempos que corren non resulte nada beneficioso inverter en países subdesenvolvidos cando a situación nos países desenvolvidos como consecuencia do crac bursátil do 2008 non está moi alá (http://www.webislam.com/?idt=15532). Deste xeito, as sumas consagradas á APD estáncanse, posto que fronte a un 0’7% do PIB que ía ser destinado a penas se aportou 0’2% e iso nas rexións máis importantes, e o abismo entre as necesidades e o diñeiro concedido medra. Se ben é certo que ao sector público se lle puideron reprochar, e con razón, certas lagoas neste ámbito, parece que, irremediablemente, a financiación dirixida á parte máis desfavorecida da poboación mundial está cada vez máis desvinculada da idea dun provedor público.

http://www.youtube.com/watch?v=7phB5SxuMCA

Visto que o sector público non se atopa no seu mellor momento, sobre todo económico, e non lle parece primordial incrementar a súa intervención no Terceiro Mundo, o que si debería facer é tomar conciencia dos problemas que trae consigo o gran poder do sector privado, cada vez máis ambicioso, no desenvolvemento e na axuda internacional e tratar de palialos. O problema recae, como xa dixemos, no feito de que o sector privado dispón de total liberdade e carece da obriga de render contas ao público. 

Así pois, sería bo que se tratase de poñer algún límite ao mundo dos negocios, como por exemplo, que as empresas privadas que operaran fóra das súas fronteiras tiveran a obriga de dotarse de políticas de responsabilidade social corporativa que asegurasen o respecto aos dereitos humanos e laborais nos países onde traballaran.

En definitiva, esta imparable e presunta filantropía non é unha axuda desinteresada, como moito é un procedemento co cal moitos cren limpar a súa conciencia e enmascarar a realidade. Pero, é isto o que se merece o Terceiro Mundo? Ata que punto lle importan á sociedade as consecuencias da Globalización? É verdadeiramente tan bo este proceso globalizador ou é o que queren que pensemos? Non hai dúbida de que ten os seus factores positivos pero, para quen son máis positivos? Coido que para o Terceiro Mundo non o son tanto.

De calquera xeito, a búsqueda do equilibrio está nas mans da sociedade, nas mans de todos.

A resistencia fronte ao acaparamento das terras: O Movemento dos Traballadores Rurais Sen Terra.

Como xa dixen, non todos asinten e se quedan de brazos cruzados ante o neocolonialismo agrario. Este é o caso do MST, un movemento político-social brasileiro de inspiración marxista que busca a reforma agraria (http://www.mst.org.br/).

O MST naceu como produto da conxunción de distintos factores socioeconómicos consecuentes do período 1970-1985: o proceso de concentración de grandes extensións de terra, latifundios, en propiedade de pequenos grupos da sociedade, que supuxo para Brasil un incremento moi importante da pobreza dos pequenos campesiños; o proceso de transición conservadora da ditadura militar que animou aos campesiños a organizarse; a labor pastoral da Igrexa Católica, e en particular da Comisión Pastoral da Terra, a prol de transformacións nas desigualdades sociais; e por último de loitas ailladas pola terra que empezaban a ocorrer en distintos estados.

Deste xeito, o MST fúndase como unha necesidade inminente nun congreso celebrado en xaneiro de 1985, na cidade de Curitiba, estado de Paraná.

O obxectivo deste movemento é principalmente a ocupación de propiedades improdutivas, pero o problema recae en que tal concepto non está debidamente definido na constitución brasileira. Para o MST son terras rurais improdutivas aquelas que non cumpren coa función social, é dicir, que non se aproveitan racional e adecuadamente os seus recursos naturais dispoñibles, que non preservan o medio ambiente, e que non favorecen o benestar dos propietarios e dos traballadores.

Obviamente, os propietarios tratan de evitar as intencións deste movemento e esfórzanse por reter as súas propiedades argumentando a súa produtividade e función social do terreo. Deste xeito, o MST precisa ser representado, en ocasións por consellos legais públicos, noutras polos seus propios avogados, e tamén por organizacións como Terra de Direitos, organización da sociedade civil para a defensa dos dereitos humanos.
Mostra da oposición a este movemento é que co apoio da Brigada Militar gaucha, o Ministerio do estado de Río Grande do Sur planeou "disolver" o Movemento dos Sen Terra (MST). "Estamos frente á maior conspiración civil-militar desde o final da ditadura", dice o avogado defensor (http://jovenesdespiertos.wordpress.com/2008/06/30/brasil-plan-para-disolver-el-mst/).

O MST desenvolveu ao longo da súa historia diferentes actividades a prol dunha reforma agraria: manifestacións, concentracións, audiencias con políticos, folgas de fame, campamentos provisorios nos latifundios considerados inconstitucionais, ocupacións de órganos públicos como o INCRA (Instituto Nacional de Colonización y Reforma Agraria) pero tamén de terras entendidas como improdutivas. Así mesmo, o grupo busca recibir préstamos e axuda para que os campesiños realmente podan producir nas terras que reciben, xa que para o MST é verdadeiramente importante que as familias podan ter acceso a escolas e servizos de saúde para que así non precisen ir á cidade e deixen o campo.

Nos anos que durou o conflito da reforma agraria en Brasil a violencia foi unha ocorrencia presente. Un dos exemplos máis notables disto foi a Masacre de Eldorado dos Carajás (1996), onde morreron no acto 19 campesiños do MST ametrallados pola Policia Militar, debido a que estes campesiños cortaban o tránsito en protesta pola demora na expropiación dun terreo ocupado (http://old.redtercermundo.org.uy/revista_del_sur/texto_completo.php?id=1382).

Con todo, o MST mantivo e mantén certas relacións co goberno e con outras entidades. De feito, o ex presidente brasileiro Luis Inácio “Lula” da Silva, posto que o 1 de xaneiro lle traspasou o mando á candidata Dilma Rousseff do seu mesmo partido (Partido dos Trrabalhadores), prometera ao MST durante a súa campaña electoral en 2002 asentar 40.000 familias campesiñas nos seus catro anos de xestión (http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3039000/3039704.stm). Non obstante, isto tivo un lento avance polo que o movemento tomou distancia do goberno. O MST fixo que só foran asentadas 21.000 familias desde que asumira a presidencia no 2003. Con todo, moitos dos membros do MST decidiron apoiar a súa reelección en 2005 tras facer unha avaliación crítica do período.  

Ademais do goberno de Lula, sabemos que o MST  impulsa a tódolos campesiños a afiliarse e participar do Sindicato de Traballadores Rurais, a nivel municipal, e a nivel central, o MST articula coa Central Única dos Traballadores.

En canto ao ámbito relixioso, mantén relacións coa Comisión Pastoral da Terra e as pastorais rurais das dióceses.

E a nivel internacional, o MST relaciónase con diversas organizacións campesiñas de América Latina a través de Vía Campesiña. Sen embargo, non está afiliado a organismos sindicais internacionais, aínda que conta co apoio de distintas organizacións de traballadores e ONGs de Europa e Canadá.

En definitiva, trátase dun movemento que toma a iniciativa de loitar contra o acaparamento de terras co obxectivo de conseguir a supervivencia daqueles que máis o necesitan, é dicir, daqueles campesiños empobrecidos e sen terras.